Ecstasy to narkotyk imprezowy. Kolorowe pigułki działają euforycznie i tworzą poczucie bliskości z innymi ludźmi. Ale co tak naprawdę dzieje się w mózgu po ich spożyciu? Czy substancja czynna ecstasy MDMA jest neurotoksyczna, czyli szkodliwa dla komórek nerwowych?
Chodzi o miłe uczucia. Substancja czynna ecstasy – MDMA może wywoływać uczucie szczęścia i miłości. Emocje te są rezultatem przekaźników w mózgu. A typowe działanie ecstasy wynika głównie ze zwiększonego uwalniania przekaźnika o nazwie serotonina. Co nauka mówi o wpływie MDMA na układ nerwowy?
Badania nad MDMA rozpoczęły się na początku ubiegłego wieku. Firma farmaceutyczna Merck wspomniała o MDMA w 1912 roku w swoim patencie. Jednak efekty psychoaktywne MDMA nie były wówczas znane, a przynajmniej nie były przedmiotem badań. Zmieniło się to dopiero w latach sześćdziesiątych XX wieku, kiedy amerykański chemik Alexander Shulgin eksperymentował z MDMA.
To, czy Shulgin sam brał MDMA, nie jest w pełni wyjaśnione. Ale jasne jest, że narkotyk ten w konsekwencji wszedł do eksperymentalnej sceny psychoterapii w Kalifornii. Terapeuci obiecali sobie łatwiejszy dostęp do uczuć i wewnętrznych konfliktów swoich pacjentów.
Rozpowszechnienie Zażywania Ecstasy Wśród Młodych Osób Dorosłych
W pewnym momencie imprezowicze odkryli ten narkotyk dla siebie. Obecnie ecstasy znajduje się we wszystkich statystykach dotyczących zażywania narkotyków. Z badań ankietowych przeprowadzonych w 26 krajach europejskich wynika, że w ubiegłym roku 2,3 mln młodych ludzi w wieku od 15 do 34 lat zażyło ecstasy. To 2% w tej grupie wiekowej.
Według reprezentatywnych danych z Niemiec 10% osób w wieku 25-29 lat zażywało ecstasy. Większość młodych dorosłych jedynie sięga po ten narkotyk dla spróbowania. Ale około 5% osób zażywających ecstasy zażywa co miesiąc, a około 1% co tydzień.
Wykrywanie Strukturalnych Zmian w Mózgu Za Pomocą Technik Obrazowania
Od lat osiemdziesiątych XX wieku przeprowadzono wiele badań nad tym, czy i w jaki sposób ecstasy jest neurotoksyczne, czyli jak szkodliwe jest dla komórek nerwowych. Część badań skupiła się na technikach obrazowania, które pozwalają zajrzeć do wnętrza mózgu. Zespół badawczy z Uniwersytetu w Bazylei dokonał metaanalizy 16 indywidualnych badań.
Kierownik badania Stefan Borgwardt i jego zespół doszli do następujących wniosków: U osób zażywających ecstasy stwierdzono mniejszą gęstość receptorów serotoninowych w 8 z 13 badanych obszarów mózgu niż u osób z grupy kontrolnej. Ponadto wykazano spadek pewnego białka odpowiedzialnego za transport neuroprzekaźnika serotoniny.
Konsekwencją jest niższy poziom serotoniny. Spadek poziomu serotoniny jest najczęściej postrzegany jako oznaka uszkodzenia nerwów. Jednak możliwe jest również, że produkcja serotoniny została zmniejszona z powodu częstego działania MDMA.
Wbrew oczekiwaniom badacze nie znaleźli związku między częstotliwością zażywania ecstasy a skalą szkód. Borgwardt i jego zespół przypuszczają, że uszkodzenie nerwów nie jest spowodowane częstym spożyciem, ale raczej dużymi pojedynczymi dawkami. Badania nie dostarczają jednak wystarczających danych na temat poziomu zażywania ecstasy w poszczególnych przypadkach, aby zweryfikować to przypuszczenie.
Jak MDMA Uszkadza Komórki Nerwowe
Informacje na temat zasadniczych mechanizmów neurotoksyczności opierają się głównie na badaniach na zwierzętach. W związku z tym mogą one jedynie dostarczyć wskazówek. Pokazują one jednak, że MDMA może uszkadzać nerwy na wiele sposobów. Ważną rolę odgrywa proces zwany stresem oksydacyjnym.
MDMA wytwarza szczególnie reaktywne cząsteczki, którym brakuje elektronu. Te tak zwane wolne rodniki powodują stres, ponieważ wyrywają elektrony z komórek. Zwykle nasze ciało naprawia takie wady. Jeśli wolne rodniki przeważają, jak w przypadku spożywania MDMA, mechanizmy organizmu nie są już wystarczające do naprawy uszkodzeń komórek nerwowych.
Inny mechanizm uszkadzający nerwy jest związany z aktywacją komórek glejowych przez MDMA. Komórki glejowe, zwłaszcza mikroglejowe i astrocyty, stanowią rodzaj frontu obronnego mózgu i pełnią funkcję neuroprotekcyjną. MDMA powoduje, że komórki glejowe biją na alarm. Powoduje to reakcje zapalne prowadzące do uszkodzenia nerwów.
Obserwowano również nasilenie neurotoksyczności w podwyższonej temperaturze ciała. Może to mieć miejsce w gorącym otoczeniu, takim jak ciasne, słabo wentylowane kluby lub podczas wysiłku fizycznego, takiego jak taniec. Zwłaszcza przy wysokich dawkach MDMA temperatura ciała może niebezpiecznie wzrosnąć. Zwiększa to nie tylko ryzyko uszkodzenia nerwów. Duże dawki ecstasy mogą zagrażać życiu. Niektóre osoby są również bardziej narażone ze względu na swoje geny, ponieważ niektóre enzymy odpowiedzialne za rozkład narkotyku nie działają u nich prawidłowo.
Słaba Pamięć w Przypadku Częstego Zażywania Ecstasy
Zmiany strukturalne w mózgu mogą również wiązać się z ograniczeniami sprawności umysłowej. Badania sugerują, że szczególnie wpływa to na pamięć werbalną. Na przykład osoby zażywające ecstasy często wypadają gorzej w testach zapamiętywania słów niż osoby niezażywające. W szczególności, gdy zadania stają się coraz trudniejsze, wyniki osób zażywających ecstasy w porównaniu z wynikami osób abstynencyjnych wypadają gorzej.
Ograniczenia w tzw. pamięci prospektywnej mogą być również istotne w życiu codziennym. Pamięć prospektywna jest wymagana, jeśli chcemy zapamiętać rzeczy, które musimy zrobić w przyszłości. Dzieje się tak na przykład, jeśli chcesz pamiętać o spotkaniach lub musisz przyjmować leki w określonym czasie.
Należy jednak wspomnieć, że wyniki badań nie zawsze są jednoznaczne. Podczas gdy niektóre badania wykazują znaczne braki, inne wskazują jedynie minimalne różnice między osobami zażywającymi ecstasy a grupą porównawczą abstynencyjną. Może to również wynikać z faktu, że odgrywa tu rolę wiele czynników, w tym częstotliwość zażywania i dawka, a także kombinacja z innymi narkotykami i różnice genetyczne.
Możliwe Zmniejszanie Szkód Po Abstynencji Ecstasy
Wyniki bazylejskiego meta-badania z wykorzystaniem technik obrazowania sugerują, że uszkodzenie nerwów może również ulec odwróceniu. Obserwowano wzrost poziomu serotoniny wraz z wydłużeniem czasu trwania abstynencji od ecstasy. Oznacza to, że po zaprzestaniu spożywania, mózg może się zregenerować.
Nie wiadomo jednak, czy osoby te powróciły do poziomu osób niebędących konsumentami, czy też utrzymały się gdzieś poniżej normalnego poziomu. Za tym ostatnim przemawiają wyniki badań na zwierzętach. Długotrwałe badanie z udziałem konsumentów nie wykazało znaczącej poprawy pamięci werbalnej nawet po 2,5 roku abstynencji. W badaniu tym nie można było jednak całkowicie wykluczyć, że osoby zażywające i osoby nie zażywające tego narkotyku różnią się od siebie, niezależnie od zażywania ecstasy.
Podsumowanie
Interweniując w gospodarkę serotoninową, MDMA może w krótkim czasie podnieść nastrój i dać poczucie szczęścia. Jednak nauka udowodniła, że długotrwałe zażywanie ecstasy jest ryzykowne. Zmiany w mózgu, zwłaszcza w układzie serotoninergicznym, są dobrze udokumentowane. W szczególności pojedyncze duże dawki mogą odgrywać znaczącą rolę. Tym zmianom strukturalnym często towarzyszą ograniczenia zdolności zapamiętywania. Istnieją dowody na to, że szkody mogą się odwrócić, ale istnieją również badania, w których deficyty utrzymują się nawet po dłuższej abstynencji.
Źródła:
Benzenhöfer, U. & Passie, T. (2010). Rediscovering MDMA (ecstasy): the role of the American chemist Alexander T. Shulgin. Addiction, 105 (8), 1355-1361, https://doi.org/10.1111/j.1360-0443.2010.02948.x.
Costa, G. & Gołembiowska, K. (2022). Neurotoxicity of MDMA: Main effects and mechanisms. Experimental Neurology, 347, 113894, https://doi.org/10.1016/j.expneurol.2021.113894.
EUDA (2024). MDMA- the current situation in Europe. European Drug Report 2024
Freudenmann R. W., Öxler F., Bernschneider-Reif (2006). The origin of MDMA (ecstasy) revisited: the true story reconstructed from the original documents. Addiction, 101, 1241-1245, https://doi.org/10.1111/j.1360-0443.2006.01511.x.
Montgomery, C. & Roberts, C. A. (2022). Neurological and cognitive alterations induced by MDMA in humans. Experimental Neurology, 347, 11388, https://doi.org/10.1016/j.expneurol.2021.113888.
Moratalla, R., Khainar, A., Simola, N., Granado, N., García-Montes, J. R., Porceddu, P. F, Tizabi, Y, Costa, G. & Morelli, M. (2015). Amphetamine-related drugs neurotoxicity in humans and in experimental animals: Main mechanisms. Progress in Neurobiology, 155, 149-170. https://doi.org/10.1016/j.pneurobio.2015.09.011
Müller, F., Brändle, R., Liechti, M. E. & Borgwardt, S. (2019). Neuroimaging of chronic MDMA („ecstasy“) effects: A meta-analysis. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 96, 10-20, https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2018.11.004.
Rauschert, C., Möckl, J., Wilms, N., Hoch, E., Kraus, L., & Olderbak, S. (2023). Kurzbericht Epidemiologischer Suchtsurvey 2021. Tabellenband: (problematischer) Konsum illegaler Drogen und multiple Drogenerfahrung nach Geschlecht und Alter im Jahr 2021. IFT Institut für Therapieforschung.
Roberts, C. A., Quednow, B. B., Montgomery, C. & Parrott, A. C. (2018). MDMA and brain activity during neurocognitive performance: An overview of neuroimaging studies with abstinent ‘Ecstasy’ users. Neuroscience & Behavioral Reviews, 84, 470-482, https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2017.07.015.
